We wrześniu ubiegłego roku na mapie Poznania pojawiła się nowa, niezwykła atrakcja – Centrum Szyfrów Enigma. To supernowoczesna i interaktywna placówka dydaktyczna, w której możemy poznać nie tylko historię samej Enigmy, ale również zarys polskiej kryptologii. To idealne miejsce dla osób lubiących łamigłówki, zagadki i szyfry. Odwiedzając to miejsce dowiemy się, że historia złamania kodu Enigmy rozpoczęła się właśnie w Poznaniu, a odpowiadają za to nasi wybitni matematycy: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki. Ich nazwiska powinniśmy dobrze zapamiętać, ponieważ brali oni udział w jednej z najciekawszych operacji szpiegowskich XX wieku.

O czym świat nie mówi

O tym, czego dokonali polscy matematycy, świat niestety milczy. Działania Polaków z czasów II wojny światowej są pomijane, lekceważone lub wręcz wypierane ze zbiorowej świadomości ludzi. Wiele dokumentów potwierdzających wkład naszych uczonych zostało utajnionych i dopiero wiele lat po wojnie podano je do publicznej wiadomości. Prawda jest taka, że dokonania trzech polskich matematyków znacząco przyczyniły się do zmiany losu II wojny światowej, ale niestety nigdy nie zostali należycie docenieni na forum międzynarodowym. Gdyby nie oni, wojna zakończyłaby się znacznie dłużej, a tym samym pochłonęłaby znacznie więcej ofiar. Sukces rozszyfrowania Enigmy przypisano brytyjskim kryptologom i taki obraz utrwalił się w społecznej świadomości na całym świecie. Dopiero stosunkowo niedawno na Zachodzie pojawiły się pierwsze sugestie, że należy docenić wysiłek Polaków. Jednak w naszym kraju wiedza na temat ich dokonań staje się coraz bardziej powszechna – Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki to przykłady genialnych umysłów, o których nie pozwolimy zapomnieć.

Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki – kim byli wybitni polscy kryptolodzy?

Marian Rejewski jako pierwszy w 1932 roku złamał szyfr niemieckiej Enigmy – najważniejszej maszyny szyfrującej używanej przez hitlerowskie Niemcy. Sformułował teorię permutacji, która pozwalała na czytanie niemieckich depesz. Jego odkrycie umożliwiło odczytywanie przez Brytyjczyków zaszyfrowanej korespondencji niemieckiej podczas II wojny światowej, przyczyniając się bezpośrednio do wygrania wojny przez aliantów. Rejewski opracował również cyklometr i tzw. bombę, które umożliwiły pracę polskich kryptologów. Po wojnie śledzony był przez agentów Urzędu Bezpieczeństwa. W związku z tym, że ukrywał fakt zatrudnienia w przedwojennym Biurze Szyfrów, mógł jedynie podejmować pracę poniżej swoich kwalifikacji – podjął się pracy m.in. księgowego w spółdzielniach.

Henryk Zygalski jest autorem płacht, dzięki którym już przed wojną czytano niemieckie szyfry. Płachty były bardzo pracochłonne w wykonaniu pod postacią papierowych arkuszy pomagających w ustaleniu kolejności wirników kodujących. Zygalski ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie potem został wykładowcą, a także zatrudnił się jako pracownik radiokontrwywiadu wojskowego (Biuro Szyfrów nr 4). Opracowane przez niego płachty umożliwiły ustalenia kolejności wirników kodujących Enigmy. Po wojnie Zygalski emigrował do Wielkiej Brytanii, gdzie zatrudnił się jako nauczyciel matematyki.

Jeży Różycki absolwent matematyki na Uniwersytecie Poznańskim. Przeszedł tę sama drogę z uczelni do Biura Szyfrów, co Rojewski i Zygalski, gdzie wraz z nimi odszyfrował niemiecki system telegraficzny. Zbudował jej działającą kopię oraz urządzenia deszyfrujące szyfrogramy Enigmy – najpierw tzw. cyklometr, a następnie, po udoskonaleniu przez Niemców techniki szyfrowania, tzw. bombę kryptologiczną. Opracował też metodę niepozwalającą określić wybór i ustawienie wirnika w niemieckiej Enigmie. Po wybuchu wojny znalazł się na terenie Francji, skąd latem 1941 roku oddelegowano go do Algieru. Różycki zginął tragicznie w katastrofie statku na Morzu Śródziemnym w 1942 roku.

21 lutego 2000 roku za sprawą prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, wszyscy trzej zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi dla Rzeczpospolitej.

Idea tego miejsca

Poznańskie Centrum Szyfrów Enigma powstałoby opowiedzieć nieznaną historię sukcesu polskich matematyków. Placówka upowszechnia ją i osadza w historii szyfrów oraz zmian technologicznych na świecie. Kierownik Centrum Szyfrów Enigma głośno mówi, że znajduje się tam wiele cennych, historycznych przedmiotów związanych z kryptologami i kryptologią, w tym także oryginalną Enigmę, CSE nie jest placówką muzealną. To centrum interpretacji dziedzictwa, która opowiada pewna historię, ale w zupełnie inny sposób, niż w muzeach. W tym przypadku, dzięki multimedialnej i nowoczesnej ekspozycji jest to historia złamania przez polskich kryptologów. Tym samym placówka upowszechnia i popularyzuje tę nieznaną historię, bo wkład polskich matematyków w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej jest nadal słabo znany lub zupełnie zapomniany.

Niezwykły budynek  – jedyny taki w okolicy

Historia budynku znajdującego się na ul. Św. Marcin, sięga XIX wieku. Tutaj w 1847 roku otworzono siedzibę tzw. Intendentury wojskowej, w której mieściło się dowództwo służb zaopatrzeniowych dla wojska pruskiego. Budynek swoim wyglądem miał nawiązywać do średniowiecznych fortyfikacji i przez długi czas w najbliższej okolicy nie miał sobie równych. Potem stopniowo zaczęły pojawić się kolejne kondygnacje, w których powstały kamienice czynszowe i hotele.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, w 1918 roku budynek stał się Komendą Miasta i nadal służył wojsku, ale już polskiemu. Sąsiadujący z nim zamek stał się jedną z rezydencji prezydenta RP, a część gmachu przeznaczono na potrzeby Uniwersytetu Poznańskiego – utworzono Wydział Matematyczno-Filozoficzny. Spośród najlepszych studentów matematyki wyłoniono kandydatów na tajny kurs kryptologiczny, który polski kontrwywiad zorganizował w 1929 roku. Wśród zwycięzców znaleźli się Henryk Zygalski, Marian Rojewski i Jerzy Różycki. Stali się oni pracownikami poznańskiego oddziału Biura Szyfrów, które utworzono w piwnicach budynku Intendentury. To właśnie tutaj trzej polscy kryptolodzy w 1932 roku złamali szyfr tajnej niemieckiej maszyny Enigma.

Po zakończeniu wojny gmach był poważnie uszkodzony i w 1948 roku zdecydowano, aby wznieść nowy budynek, który ze względu na prestiżową lokalizację w centrum miasta, który stał się siedzibą Komitetu Wojewódzkiego PZPR. Obiekt był jednym z najbardziej nowoczesnych i okazałych siedzib partyjnych w Polsce, dlatego rezydentowali tutaj sekretarze wojewódzcy, odbywały się zebrania plenarne oraz organizowano kursy z marksizmu i leninizmu. W 1990 roku grupa studentów rozpoczęła okupację budynku żądając, by przekazano go na cele społeczne. Tak też się stało i do 2015 roku mieściło się tu Collegium Historicum Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, w którym kształcili się przyszli archeologowie i historycy. Aktualnie mieści się tutaj Centrum Szyfrów Enigma, Mediateka dokumentująca m.in. historię tego miejsca, a także oddział Bilingualism Matters Wydziału Anglistyki.

Jednak Centrum Szyfrów Enigma to nie tylko opowieść o polskich matematykach i Enigmie. Opowiada także o historii utajniania informacji na przestrzeni dziejów oraz o rozwoju świata komputerów i informatyki, będącego konsekwencją pracy nad deszyfrażem wrogich informacji w czasie II wojny światowej. Ta fascynującą opowieść prezentowana jest za pomocą multimediów i aranżacji scenograficznej, ale także korzystając z dziedzictwa naszych wybitnych kryptologów.

Łamigłówki i zagadki dla każdego

Centrum Szyfrów Enigma to supernowoczesna i interaktywna placówka dydaktyczna. Czeka nas tam nie lada intelektualne wyzwanie. Po CSE spacerujemy z audioprzewodnikiem na uszach. Do wyboru mamy aż cztery języki oprowadzania: polski, angielski, niemiecki i rosyjski. Co więcej, ekspozycje dostosowane są do potrzeb osób z niepełnosprawnością – centrum oferuje ścieżkę z audiodeskrypcją, ścieżkę z tekstem łatwym do zrozumienia oraz ścieżkę z polskim językiem migowym.

Ekspozycja składa się z trzech zasadniczych części. W pierwszej poznajemy historię szyfrów na przestrzeni dziejów. Mamy szanse zapoznać się ze szczegółami najpowszechniej stosowanych szyfrów i spróbują własnych sił w sztuce szyfrowania, np. za pomocą szyfru Cezara lub bardziej zaawansowanych technik utajniania informacji. Przejdziemy szybki kurs szyfrów, podobny do tego, jaki był udziałem polskich kryptologów w 1929 roku w ramach tajnego kursu zorganizowanego przez Uniwersytet Poznański. Nie powiem, że było to łatwe zadanie, wręcz przeciwnie. Trzeba było się nagłówkować i napocić, żeby rozwikłać zagadki przygotowane przez specjalistów CSE 🙂

W drugiej części wystawy znajduje się piękna opowieść o złamaniu kodów Enigmy przez absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego. Mowa tu o zasługach Polaków, o ich odkryciach i maszynach służących do walki z szyfrem Enigmy (cyklometr czy bomba Rejewskiego i płachty Zygalskiego) oraz o dalszych pracach nad łamaniem hitlerowskich szyfrów prowadzonych przez Francuzów, Brytyjczyków i Amerykanów.

W osobnym miejscu wyeksponowana jest oryginalna Enigma – eksponat wypożyczony z Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. W sali, w której znajduje się to urządzenie można poznać sposób działania maszyny, ale także samodzielnie wypróbować metody, dzięki którym Polacy złamali jej kod. Co ciekawe, modele Enigmy tego typu były używane m.in. przez wojsko i służby dyplomatyczne Szwajcarii.

Trzecia część ekspozycji pokazuje rewolucję informatyczną, która dokonała się po II wojnie światowej za sprawą wytężonej pracy kryptologów, trwająca do dnia dzisiejszego.

Czy warto wybrać się do Centrum Szyfrów Enigma?

Odpowiedź jest oczywista: TAK! Ta genialna, nowoczesna i multimedialna placówka sprawi, że choć na chwilę wejdziemy w skórę polskich kryptologów. Poznamy nie tylko skomplikowane metody szyfrowania wiadomości, ale także sami możemy rozwikłać zagadki. Centrum Szyfrów Enigma to także uhonorowanie pracy wybitnych kryptologów, bohaterskich Polaków. Chciałabym, żeby w Polsce było więcej tego typu miejsc przeznaczonych nie tylko do rozrywki, ale przede wszystkim nauki i podtrzymywaniu pamięci historycznej.

Informacje praktyczne

Adres: ul. Św. Marcin 78, Poznań
Strona internetowa: Centrum Szyfrów Enigma
Godziny otwarcia: poniedziałek – nieczynne; wtorek-piątek, godz. 9:00-18:00, sobota-niedziela, godz. 10:00-19:00
Cennik: normalny 20 zł, ulgowy 15 zł, rodzinny 40 zł

Wszystkie zdjęcia umieszczone w tym poście są moją własnością, chyba że zaznaczono inaczej. Kopiowanie i używanie bez mojej zgody jest zabronione.

Za zaproszenie dziękuję: