Uwielbiam Gdańsk. Kiedy tylko mogę, kupuję bilet, pakuję walizkę i jadę nad polskie Wybrzeże. Mogłabym tam nawet zamieszkać. Za każdym razem kiedy tam jestem, odkrywam coś nowego, miasto ciągle mnie zaskakuje. I chociaż uwielbiam gdańską Starówkę i Długi Targ, tym razem omijałam te miejsca szerokim łukiem. Moim celem była dzielnica Zaspa, a właściwie znajdująca się tam Kolekcja Malarstwa Monumentalnego. Krótko mówiąc – chodzi o przepiękne murale, od których nie można oderwać wzroku.

Zaspa – osiedle z długą historią

Jako dzielnica mieszkaniowa liczy jedynie 44 lata, ale Zaspa może pochwalić się o wiele dłuższą historią. Jej początki sięgają XIII wieku, kiedy stanowiła osadę rybacką, znajdującą się nad jeziorem na terenie dzisiejszej Letnicy. Przez wieki podmokłe tereny dzisiejszego osiedla porastały łąki i wrzosowiska, pośród których powstały dwory, od których nazwy noszą dzisiejsze ulice, np. Rozstaje czy Czerwony Dwór.

Obszar, na którym znajduje się dzisiejsze osiedle, został zakupiony w 1928 roku od władz Gdańska przez wojsko pruskie, które miało być tzw. Wielkim Placem Ćwiczeń. Tym samym Zaspa stała się miejscem manewrów i parad, również z udziałem cesarza Wilhelma II. W trakcie I wojny światowej część południowa wykorzystywana była jako lotnisko wojskowe, które po zakończeniu działań wojennych zostało przekazane władzom miasta. Wtedy przekształcono je na lotnisko cywilne, które obsługiwało samoloty na trasie Berlin-Gdańsk-Królewiec a lądowały tam m. in. sterowce – w tym słynny Graf Zeppelin. W 1939 roku po nielegalnym procesie zostali straceni tam obrońcy Poczty Polskiej. Po zakończeniu II wojny światowej lotnisko lotnisko zostało odbudowane i funkcjonowało do 1974 roku.

Niebezpieczeństwo związane z funkcjonowaniem lotniska w centrum miasta zaważyło na przeniesieniu portu lotniczego oraz rozpisaniu konkursu na nowe osiedle mieszkaniowe. W 1968 roku pojawił się ambitny projekt, realizacja którego miała stworzyć nowe centrum Gdańska z częścią mieszkaniową, budynkami użyteczności publicznej, filharmonią czy muzeum sztuki współczesnej. Ostatecznie z wielkich planów nic nie wyszło, zaś realizacja ograniczyła się tylko do części mieszkaniowej i podstawowych usług społecznych, takich jak szkoły czy przychodnie.

Zaspa to także historia opozycji demokratycznej lat 80-tych. To właśnie w tej dzielnicy mieszkał Lech Wałęsa z rodziną oraz inni ważni działacze Solidarności. To również stąd nadawało nielegalnie Radio Solidarność, którego nadajników nie można było namierzyć dzięki charakterystycznemu rozkładowi budynków. Zaspa to jedno z niewielu osiedli w Polsce, którym w dużej mierze udało się zachować oryginalny układ urbanistyczny. Obok warszawskiego Ursynowa to ostatnie tak wielkie założenie urbanistyczne w powojennej Polsce.

Kolekcja Malarstwa Monumentalnego – o co chodzi?

Kolekcja Malarstwa Monumentalnego to nietypowa galeria składająca się z 59 wielkoformatowych murali widniejących na ścianach szczytowych bloków oraz 19 aranżacji wejść do klatek. W ramach Kolekcji działają Festiwal Monumental Art, Gdańska Szkoła Muralu oraz lokalni przewodnicy i przewodniczki. Wszystkie projekty podlegają Instytutowi Kultury Miejskiej.

Pierwsze prace w Kolekcji pojawiły się w 1997 roku w trakcie międzynarodowego festiwalu zorganizowanego w ramach obchodów tysiąclecia istnienia miasta Gdańsk. Inicjatywa nabrała rozpędu w 2009 roku, kiedy to ściany zaspiańskich bloków zaczęły być przyozdabiane w ramach Festiwalu Monumental Art. W trakcie ośmiu edycji tego festiwalu Kolekcja zyskała 38 murali artystów z całego świata. Dodatkowo Kolekcję uzupełniają malunki rezydentów Gdańskiej Szkoły Muralu, w zajęciach której brali udział studenci i absolwenci gdańskiej i wrocławskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Zaspiańskie murale ożywiają przestrzeń nieco ponurego modernistycznego osiedla oraz pozwalają na obcowanie z wieloma rożnymi stylami i nurtami współczesnego street artu. Spacerując pomiędzy blokami odnajdziemy klasyczne malarstwo ścienne, malarstwo figuratywne i graficzne, sztukę konceptualną, malarstwo historyczne oraz dekoracyjne. Wszystkie prace zostały stworzone przez artystów wywodzących się z różnych kultur i pokoleń. Niektóre z malunków odnoszą się bezpośrednio do kontekstu miejsca, w którym powstały, zaś inne są czysto abstrakcyjne albo nawiązują do osobistych doświadczeń artystów.

Kolekcja Malarstwa Monumentalnego to również cykliczne spacery prowadzone przez lokalnych przewodników, którzy oprowadzają i opowiadają o tych dziełach gościom z Polski oraz zza granicy.

Jak dojechać i zwiedzać murale na Zaspie?

Jeśli mamy ambitny plan zobaczenia wszystkich murali, musimy przygotować się na około 7-kilometrowy spacer. Na Zaspę najłatwiej dostać się kolejką SKM lub tramwajem – przystanek Jana Pawła II.

Jakie murale może tam podziwiać? Kilka wybranych malunków:

Wallaride (Szwecja) – „The Future Was Here” 2012

Mural trzech szwedzkich malarzy prezentuje rakietę-totem, która jest symbolem naszej chciwej cywilizacji. Rakieta ma za zadanie pomóc ludzkości emigrować na inna planetę, kiedy to Ziemia zostanie całkowicie ogołocona ze wszystkich surowców naturalnych. Tytułowe „The Future Was Here” to podpis, który pozostawia się w miejscach swej obecności. Szwedzcy artyści zauważyli, że jeśli nie ograniczymy naszej chciwości, nasze dni na Ziemi są policzone.

Rafał Roskowiński, Jacek Zdybel (Polska), 2016

Mural bezpośrednio odnosi się do historii Zaspy, estetyki polskiego modernizmu i myśli technologicznej dwudziestolecia międzywojennego. Polski bombowiec zaprojektowany przez inż. Jerzego Dąbrowskiego został namalowany według plakatu reklamowego, który został przygotowany na salon lotniczy w Paryżu w 1938 roku. Wizerunek kobiety inspirowany jest postacią Tamary Łempickiej – polskiej malarki modernistycznej. Chociaż sama artystka nie latała, to uwielbiała szybkość. Ruch, pęd, maszyna, futuryzm – to kluczowe hasła modernizmu. Wzory na szalu Łempickiej odnoszą się do oprawy wizualnej polskiego pawilonu z międzynarodowej wystawy wzornictwa w Paryżu w 1935 roku.

Mariusz Waras (Polska), „M-City”, 2009

Mural nawiązuje do 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej. Malunek powstał za pomocą techniki szablonu, która umożliwia błyskawiczną pracę na ścianie. Początkowo miał być to samolot, ale po konsultacjach z mieszkańcami został on zastąpiony sterowcem. Odnosi się do słynnego Graf Zeppelin, który w 1932 lądował przy dzisiejszej ulicy Hynka.

Praca zbiorowa (Polska), „Bałtyk”, 2010

Głównym punktem tego muralu jest zanurzony w bałtyckiej głębinie nurek, który z przerażeniem obserwuje otaczające go różne stworzenia i przedmioty. Kolorystyka muralu nawiązuje do rzeczywistego koloru Morza Bałtyckiego.

Ozmo (Włochy), „Rock’n’Roll”, 2009

Malunek ten powstał z okazji 50-tej rocznicy pierwszego koncertu rockowego w Polsce, w klubie Rudy Kot w Gdańsku. Początkowo autor chciał przedstawić kartę Diabła z tarota, ale bezpośrednie sąsiedztwo kościoła miało wpływ na zmianę wizji. Ostatecznie Ozmo namalował swój wizerunek oparty na starożytnej japońskiej rycinie.

Justyna Pasiecz-Polkowska (Polska), „Dywizjon 303”, 2010

Malunek został oparty na archiwalnej fotografii wykonanej w 1940 roku w bazie RAF Norholt w zachodnim Londynie. Celem tego muralu jest pokazanie pilotów Dywizjonu 303 w kontekście indywidualnych osobowości, a nie jako bohaterów wojennych. W tle został użyty schemat budowy myśliwca Spitfire.

Paweł Paulus Mazur (Polska), 2012

Mężczyzna ukazany na ścianie tego budynku balansuje na pięciogroszówce, aby po raz kolejny związać koniec z końcem. W przypadku niepowodzenia bohater tego malunku będzie musiał zmierzyć się z otchłanią, która czeka na niego u podnóża ściany.

Lucas Lansier aka Parbo (Argentyna), 2012

Zblazowany jeździec z obojętnością na sztandarze, chroniony tarczą, na której widnieje symbol europejskiej waluty. W 2012 roku kryzys w strefie euro nabierał rozpędu, ale wymowa muralu argentyńskiego malarza stopniowo przybierała na sile wraz z pogłębiającymi się problemami europejskich dłużników.

Rustam Obic (Rosja), 2015

Mural odnosi się do relacji rodzica i dziecka. Według autora harmonijny rozwój dziecka wymaga, aby rodzic sam uporządkował swoją wiedzę i doświadczenie, zanim będzie mógł przekazać je swojemu dziecku. Układanie kostki Rubika może oznaczać, starsze pokolenie wpaja dzieciom poglądy i ideologie, które mogą być tragiczne w skutkach.

Edwltraut Ratch(Niemcy), Pan Liping (Chiny), 2010

Spotkanie pokoleń, kultur i wizji artystycznych. Systematyczna, operująca strukturami geometrycznymi Rath oraz spontaniczna Liping połączyły siły przy tym muralu.

Michał Węgrzyn (Polska), „Narodowe Siły Zbrojne”, 2012

Mural powstał w 70. rocznicę powstania Narodowych Sił Zbrojnych w 100-tysięcznej formacji występującej zbrojnie przeciw reżimowi komunistycznemu w latach po zakończeniu II wojny światowej. Malunek przedstawia okrutne okoliczności, w jakich znaleźli się żołnierze wyklęci, którzy nie złożyli broni, kiedy reszta świata świętowała zakończenie II wojny światowej.

San (Hiszpania), 2013

To dyskusja o procesie globalizacji i przemyśle turystycznym. Postaci znajdujące się na tym muralu zostały wcześniej sfotografowane przez autora w popularnych miejscach turystycznych: Wielkim Murze, W Kanionie Kolorado, przy Uluru w Australii oraz w Hiszpanii – rodzinnej wiosce artysty.

Opiemme (Włochy), „Wiatr i napromieniowanie tęczą”, 2014

Kolory spadające ze szczytu budynku to symbol ożywienia, jakie w przestrzeń publiczną miast wprowadzają interwencje malarzy ulicznych. Opiemme, który także sam jest poetą, dedykował ten mural Wisławie Szymborskiej. Barwy w górnej części malunku mają za zadanie przyciągnąć widza pod samą ścianę, gdzie zostanie skonfrontowany z fragmentem poezji Szymborskiej, a konkretniej wersem z wiesza „Pod jedną gwiazdką”: „Prawdo, nie zwracaj na mnie zbyt bacznej uwagi. Powago, okaż mi wspaniałomyślność

„.

Praca zbiorowa (Polska), „Jedzie pociąg z Wrocławia do Gdańska”, 2013

Murale na wejściach najdłuższego bloku na Zaspie to efekt współpracy ASP we Wrocławiu, Gdańskiej Szkoły Muralu i Instytutu Kultury Miejskiej. Autorami są studenci wrocławskiej ASP, którzy pracowali nad aranżacją 10. przepięknych wejść w ramach zadań projektowych.

Michał Ujczak, Magdalena Biodrowicz (Polska), „Kosmos”, 2015

Tematem przewodnim serii na czterech wejściach do klatek jest kosmos przedstawiony w formie pejzaży gwiezdnych. Akcentem łączącym wszystkie wejścia jest człowiek oraz planety, które mógłby zasiedlić.

źródło: muralegdanskzaspa.pl

Więcej o streetarcie w innych miastach:

Wrocław. Po drugiej stronie podwórka

Madryt. W innym wymiarze

Kijów. Z innej perspektywy