O tym miejscu dowiedziałam się stosunkowo niedawno, bo dwa lata temu. Chociaż Rezerwat Przyrody Niebieskie Źródła znajduje się niedaleko mojego miejsca zamieszkania, to ciągle mi było nie po drodze. No i jak to mówią – pod latarnią najciemniej 🙂 Poza tym, miałam „ważniejsze” i ciekawsze (w moim mniemaniu) destynacje i priorytety podróżniczce, no bo przecież co ja będę poznawała swój kraj, skoro wielka przygoda czeka mnie poza jego granicami? Dopiero pandemia poniekąd zmusiła mnie do odkrywania piękna swojej ojczyzny i wiecie co? Jest bosko! Mogę jeździć przez cały rok po mojej pięknej Polsce i odkrywać jej uroki.  Obecnie Rezerwat Niebieskie Źródła przeżywa oblężenie – niemal każdy pragnie zobaczyć tę słynną niebieską rzekę.

Niebieskie Źródła – o co z nimi chodzi?

Rezerwat Przyrody „Niebieskie Źródła” znajduje się w środkowej Polsce, na obszarze dawnej Puszczy Pilickiej, na prawym brzegu rzeki Pilicy, w granicach administracyjnych miasta Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Rezerwat obejmuje baseny źródliskowe, rozlewiska zajęte przez lasy olszowe wraz z kanałami i wyspami oraz część wysoczyzny porośniętą borami sosnowymi.

Wyjątkowa barwa wody Niebieskich Źródeł jest zjawiskiem o charakterze optycznym. Krystalicznie czysta woda z wapiennych źródeł pochłania promienie czerwone, natomiast przepuszcza odbite od dna fale niebieskie i zielone, które właśnie dają efekt niebieskiej barwy. Kolory zależą również od pory dnia i pogody. Niestety ja w tym czasie trafiłam na pochmurny dzień, więc nie było widać tego całego efektu 😦

Rezerwat Niebieskie Źródła, ze względu na swoje wysokie walory przyrodnicze, cenne w skali kraju i Europy Środkowej, został zgłoszony do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. W listopadzie 2007 roku stwierdzono tu 5 typów siedlisk przyrodoniczych Natura 2000, czyli rzadkich i cennych w skali Europy. Są to: źródliska wapienne ze zbiorowiskami, lasy łęgowe, eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami, grąd subkontynentalny, śródlądowy bór chrobotkowy oraz 3 gatunki zwierzą: traszki, bobra i wydry.

Co nieco o historii tego miejsca

Niebieskie Źródła, zwane też w przeszłości m.in. Błękitnymi Źródłami lub Modrymi Wodami, wzbudzały zainteresowanie swoim fenomenem przyrodniczym i krajobrazowym od dawna. Pierwsze wzmianki i nich sięgają XVII wieku. Interesowali się nimi właściciele tych ziem i założyciele Tomaszowa Mazowieckiego – ród Ostrowskich. Przybywali tu liczni przyrodnicy, krajoznawcy i mieszkańcy Tomaszowa. Odwiedził je także car Mikołaj II. Wtedy otoczenie Źródeł wyglądało zupełnie inaczej niż obecnie. W 1936 roku magistrat Tomaszowa rozpoczął realizację projektu przekształcenia Niebieskich Źródeł w publiczny park turystyczno-krajobrazowy. Do wybuchu II wojny światowej wykonano wielkie prace ziemne, przekopano sieć kanałów, usypano wyspy i utworzono groble. Wtedy właśnie powstał krajobraz tego miejsca znany nam dzisiaj. W 1961 roku utworzono rezerwat przyrody, który liczy 28,77 ha.

Dziś krajobraz i przyroda „Niebieskich Źródeł” tak bardzo przypominają zwiedzającym dzikość tego miejsca, że większość nie zdaje sobie sprawy, że jest on w znacznej części dziełem człowieka. Innym elementem działalności człowieka jest realizacja przyrodniczej ścieżki dydaktycznej w rezerwacie. Umożliwia ona poznanie najważniejszych walorów i składników przyrody tego miejsca, która biegnie groblą spacerową od głównej bramy rezerwatu przy moście na Pilicy do basenu wywierzyskowego. Wzdłuż trasy znajduje się 5 przystanków, przy których ustawiono tablice informacyjne z rysunkami i opisami gatunków roślin i zwierząt najbardziej charakterystycznych dla tej części rezerwatu. Ścieżka prowadzi przez szeroką i utwardzoną nawierzchnię grobli, wzdłuż której rozmieszczone są ławki. Przejście całej trasy wraz z postojami nie powinno zająć dłużej niż godzinę.

Jak według legendy powstały Niebieskie Źródła?

W 1657 roku na ziemię opoczyńska najechały wrogie wojska ze Szwecji. Po drodze niszczyli i rabowali wszystko, co tylko się dało: dwory, pałace, chatki czy kościoły. Pozostawiając po sobie jedynie płacz, rozpacz, ruinę i pustkę, ruszyli dalej. Znaczna ich część dotarła do nadpilicznych lasów, gdzie zastał ich ulewny deszcz. Widząc przed sobą okazałą franciszkańską kaplicę, wraz ze swoimi końmi postanowili się w niej schronić. Nie zważając na świętość miejsca, odbyli wiele sprośnych rozmów. Bóg to usłyszał i postanowił ukarać szwedzkich wojkaków. Niebawem cała kaplica wraz całą zawartością padła w głębiny ziemskie, a na jej miejscu pojawiło się jezioro, które swoją barwą przypominało lazurowy kolor nieba.

A co na ten temat twierdzi nauka? Woda wypływająca ze źródła z dużym ciśnieniem wyrzuca piasek z dna, który widziany przez taflę jeziora, przybiera wyjątkową niebiesko-błękitną barwę. Jej odcienie zależą od pogody, a ponoć najpiękniej Źródło prezentuje się w bezchmurną pogodę, z padającymi promieniami słońca.

Skansen Rzeki Pilicy

Nieopodal Rezerwatu znajduje się Skansen Rzeki Pilicy, który ciągle powstaje od 2000 roku i jest pierwszym w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece. Podstawowym i konsekwentnie realizowanym założeniem Skansenu Rzeki Pilicy jest tworzenie placówki żywej, w której przyrodę i historię rzeki oraz przestrzeń kulturową, jaką ona wytworzyła, można poznawać wszystkimi zmysłami. Wiele eksponatów otrzymało w Skansenie Rzeki Pilicy „drugie życie”.

Najbardziej rozbudowana jest ekspozycja zatytułowana „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”. Najważniejszym jej elementem jest drewniany młyn wodny, przeniesiony wraz z całym wyposażeniem w latach 1998-2000 ze wsi Kuźnica Żerechowska, położonej nad rzeką Luciążą – największym lewym dopływem Pilicy. Wnętrze budynku zajmuje ekspozycja poświęcona tradycjom młynarstwa wodnego w dorzeczu Pilicy, której głównym elementem są ruchome modele młynów. Obok skansenowego młyna w stylowej galerii zostało zgromadzonych ponad 30 kamieni młyńskich pochodzących z nieistniejących już młynów z dorzecza Pilicy. Jest to największa tego typu kolekcja w Polsce.

Pilickie militaria zostały zgromadzone w dziale „Wojenne trofea Pilicy”. Prezentowane w nim eksponaty w większości zostały wydobyte z rzeki, a pozostała część pochodzi z terenów nadpilickich. Najcenniejszym i jednocześnie cieszącym się największym zainteresowaniem eksponatem jest jedyny na świecie eksperymentalny, opancerzony ciągnik artyleryjski Luftwaffe na podwoziu SdKfz 8, nazywany potocznie „Lufcikiem”. Został on wydobyty z Pilicy w 1999 roku, a więc 54 lata po zatonięciu. W Skansenie przygotowano również ekspozycję plenerową zatytułowaną „Fortyfikacje Linii Pilicy”, gdzie można zobaczyć zrekonstruowaną niemiecką transzeję z 1944 roku oraz żelbetowy schron typu Tobruk. 31-tonowy schron został do skansenu przeniesiony z odległej o 30 km od Tomaszowa Mazowieckiego wsi Włodzimierzów k/Sulejowa.

W Skansenie Rzeki Pilicy można także oglądać obiekty i eksponaty pochodzące ze Spały – urokliwej, nadpilickiej miejscowości, będącej świadkiem wielu ciekawych wydarzeń. Są tutaj one gromadzone w dziale „Pamiątki po dawnej Spale”. Większość z eksponowanych tu pamiątek pochodzi z czasów, kiedy Spała pełniła funkcję rezydencji rosyjskich carów (na przełomie XIX i XX wieku). Znajdziemy tu m.in. niewielki budynek będący niegdyś… carską toaletą, a także dwa ozdobne słupki z jednej z bram wjazdowych do Spały oraz dwa słupki z parkanu ogradzającego niegdyś spalską rezydencję. W późniejszym czasie do tych spalskich pamiątek dołączyła wartownia, znajdująca się niegdyś przy jednej z bram wjazdowych do rezydencji prezydenckiej w Spale w okresie II Rzeczpospolitej.

Perełką Skansenu Rzeki Pilicy jest budynek poczekalni kolejowej z przystanku Czarnocin. Ten całkowicie drewniany i misternie zdobiony obiekt, został zbudowany w 1896 roku jako pawilon ekspozycyjny Dyrekcji Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej na odbywającą się w 1896 roku Wszechrosyjską Wystawę Przemysłowo-Artystyczną w Niżnym Nowogrodzie. Po zakończeniu wystawy w 1897 roku pawilon ten został zdemontowany i przewieziony na trasę Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Ustawiono go na przystanku „Wolbórka” pod Będkowem. Przez lata budynek stopniowo podupadał. Kiedy kolej przestała go użytkować w zastraszającym tempie popadł w ruinę. Od zupełnego zniszczenia ocaliły ten zabytek wspólne starania władz samorządowych Tomaszowa Mazowieckiego i Skansenu Rzeki Pilicy. Ich rezultatem było podjęcie w dniu 27 października 2006 roku przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków decyzji o przeniesieniu budynku tej poczekalni do Tomaszowa Mazowieckiego i jej odbudowie w Skansenie Rzeki Pilicy, gdzie zyskał nowe życie.

Strona www: http://skansenpilicy.pl/
Bilety: 5 zł
Godziny otwarcia: 10:00-18:00 (kwiecień-październik) oraz 8:00-16:00 (listopad-marzec)

Wszystkie zdjęcia umieszczone w tym poście są moją własnością, chyba że zaznaczono inaczej. Kopiowanie i używanie bez mojej zgody jest zabronione.