To był mój pierwszy raz w Katowicach od 25 lat. Jako mała dziewczynka bywałam często na Śląsku, odwiedzając swoją rodzinę, ale jako dorosła już kobieta i wprawiona podróżniczka jakoś omijałam ten region Polski. Jeśli już, to ciągnęło mnie zawsze do innego Śląska, tego Dolnego 🙂 Już od jakiegoś czasu planowałam się wybrać do stolicy Górnego Śląska, ale jak zwykle coś. W końcu tam dotarłam i nie ukrywam, że pozytywnie się zaskoczyłam. Nie jest to oczywisty kierunek eksplorowania Polski, ale miasto przez te ćwierćwiecze (!) zmieniło się nie do poznania. O samym mieście napiszę przy innej okazji, teraz chciałam skupić się na jednym niezwykłym miejscu.

Planując swój czas w Katowicach, wiedziałam, że koniecznie muszę udać się do jednego miejsca – do Muzeum Śląskiego. Jest ono symbolem pamięci i tożsamości regionalnej – prezentuje historię Górnego Śląska, w tym wielokulturowość, powstania śląskie, industrializację czy transformację ustrojową. Pokazuje również przemianę Katowic z miasta górniczego w ośrodek nowoczesnej kultury. To powinien być obowiązkowy punkt zwiedzania miasta.

O historii muzeum słów kilka

Muzeum Śląskie ma bardzo burzliwą i symboliczną przeszłość – ściśle związaną z historią regionu i Polski. W 1929 roku Sejm Śląski powołał Muzeum Śląskie w Katowicach, a jego celem było stworzenie nowoczesnego muzeum dokumentującego kulturę, historię i sztukę Górnego Śląska. Siedem lat później rozpoczęto budowę głównego gmachu muzeum przy obecnej al. Korfantego w stylu modernistycznym, a wówczas jego projekt uznany za jeden z najbardziej nowoczesnych w Europie. Niestety budynek został niedokończony i nigdy nie spełnił swojej funkcji muzealnej.

W trakcie II wojny światowej hitlerowskie władze okupacyjne zlikwidowały muzeum. Niedokończony gmach został wysadzony w powietrze w 1940 r. przez hitlerowców, a część zbiorów zaginęła bezpowrotnie lub została wywieziona. W praktyce instytucja przestała istnieć przez całą okupację. Dopiero w 1984 r. – czyli po 45 latach (!) – reaktywowano Muzeum Śląskie jako instytucję kultury. Początkowo mieściło się w tymczasowych siedzibach (m.in. w gmachu przy ul. Korfantego, w Pałacu Młodzieży i innych miejscach), a warunki przechowywania zbiorów były bardzo ograniczone. Mimo to zaczęto gromadzić kolekcje, m.in. sztuki polskiej, śląskiej, fotografii, historii regionu, sztuki nieprofesjonalnej i scenografii teatralnej.

Przełom nastąpił w latach 2007–2015. W tym okresie trwała budowa nowej siedziby muzeum. Wybrano teren dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice”, zlikwidowanej w latach 90., w samym centrum Katowic. Austriacy architekci zaprojektowali podziemny kompleks ekspozycyjny z nowoczesną formą, zachowując zabytkowe budynki pokopalniane. W czerwcu 2015 roku oficjalnie otwarto nową siedzibę Muzeum Śląskiego — z wystawami umieszczonymi do 14 metrów pod ziemią. Dzisiaj stanowi prawdziwą perełkę na mapie nie tylko Katowic, ale całego Górnego Śląska.

Koncepcja architektoniczna Muzeum Śląskiego

Główna idea budowy Muzeum Śląskiego zakładała minimalną ingerencję w teren dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice” poprzez umiejscowienie większości przestrzeni wystawienniczych pod ziemią. Na powierzchni pozostawiono jedynie szklane, prostopadłościenne pawilony, które pełnią funkcje administracyjne i doświetlają podziemne przestrzenie muzealne. Takie rozwiązanie pozwoliło zachować historyczny charakter miejsca, jednocześnie wprowadzając nowoczesne elementy architektoniczne. Powiem Wam szczerze, że na terenie muzeum, można się zgubić, a właściwie ja się zgubiłam, i to dwukrotnie 🙂 Projekt architektoniczny zakładał stworzenie przestrzeni publicznej w postaci parku, który łączy nowe elementy z historycznymi budynkami. Zielone tereny, ścieżki spacerowe oraz plac przed muzeum tworzą otwartą przestrzeń dostępną dla mieszkańców i turystów. Dodatkowo, z wieży szybu „Warszawa” rozciąga się panorama Katowic, stanowiąca punkt widokowy dla odwiedzających.

Struktura i funkcje:

• Podziemna część muzeum: Znajduje się na trzech poziomach podziemnych, obejmujących około 6 000 m² powierzchni wystawienniczej. To przestrzeń, w której prezentowane są stałe ekspozycje muzealne.

• Pawilony szklane: Prostopadłościenne konstrukcje z mrożonego szkła pełnią funkcje komunikacyjne, administracyjne oraz doświetlają podziemne przestrzenie. Ich minimalistyczna forma kontrastuje z historycznymi budynkami kopalni, tworząc nowoczesny dialog z otoczeniem.

• Zrewitalizowane budynki pokopalniane: Dwa historyczne obiekty zostały zaadaptowane na potrzeby muzealne. Dawny budynek maszynowni pełni funkcję kawiarni/restauracji, natomiast Magazyn odzieży mieści Centrum Scenografii Polskiej.

Zwiedzanie Muzeum Śląskiego

Muzeum Śląskie gromadzi ok. 20 200 obiektów w różnych dziedzinach: malarstwo, grafika, rysunek, fotografia, rzeźba, rzemiosło artystyczne, sztuka sakralna czy plastyka nieprofesjonalna. W muzeum można przepaść nawet cały dzień, a na pewno kilka godzin trzeba na nie poświęcić, jeśli chce się zobaczyć wszystkie wystawy. A jest co oglądać, bo muzeum rozpieszcza swoich odwiedzających. Większość wystaw znajduje się pod ziemią, na głębokości nawet do 14 metrów, w dawnej infrastrukturze kopalnianej — to wyjątkowa przestrzeń ekspozycyjna łącząca przemysłowe dziedzictwo z kulturą. Wystawy są multimedialne i interaktywne, co ułatwia zrozumienie historii i sztuki, także osobom niezaznajomionym z tematyką.

Oto przegląd najważniejszych wystaw stałych w Muzeum Śląskim w Katowicach:

• Światło historii. Górny Śląsk na przestrzeni dziejów

To główna wystawa, która robi największe wrażenie (a przynajmniej na mnie zrobiła). To multimedialna, interaktywna opowieść o dziejach Górnego Śląska — od średniowiecza, przez industrializację, do czasów współczesnych. Pokazuje przemiany gospodarcze, społeczne, polityczne i kulturalne regionu.Wystawa jest dynamiczna, z licznymi eksponatami, projekcjami, dźwiękami i narracją.

• Galeria polskiej sztuki 1800–1945

Od tej wystawy zaczynamy eksplorowanie muzeum. Stanowi przekrój przez malarstwo i grafikę polską od romantyzmu po sztukę międzywojenną i wczesne lata II wojny światowej. Znajdziemy tu dzieła impresjonistów, symbolistów, realistów, secesjonistów oraz klasyków okresu międzywojennego. Pośród nich obrazy takich autorów jak Jan Matejko, Jacek Malczewski, Aleksander Gierymski, Józef Chełmoński, Olga Boznańska czy Stanisław Wyspiański.

• Galeria sztuki polskiej po 1945 roku

Tutaj znajduje się sztuka współczesna po II wojnie światowej — ekspresjonizm, abstrakcja, konceptualizm i inne kierunki. Prezentuje zmiany i różnorodność nurtów artystycznych w Polsce powojennej. Galeria ta zawiera prace m.in: Zdzisława Beksińskiego, Tadeusza Kantora czy Andrzeja Wróblewskiego.

• Galeria śląskiej sztuki sakralnej

To jedna ze stałych ekspozycji Muzeum Śląskiego, uzupełniająca pozostałe wystawy stałe poświęcone historii, kulturze i sztuce Górnego Śląska. Zbiory galerii pochodzą zarówno od Muzeum Śląskiego, jak i z Muzeum Archidiecezjalnego w Katowicach, które w 2013 roku przekazało część swoich zbiorów w long‑term depozyt. To ponad 120 obiektów — rzeźby, malarstwo, elementy rzemiosła artystycznego, szaty liturgiczne, sprzęty używane w liturgii. Ikonicznym dziełem w tych zbiorach jest Figura Marii z Dzieciątkiem z Knurowa (ok. 1420 r.) — jedna z „Pięknych Madonn”.

• Galeria plastyki nieprofesjonalnej

To sztuka osób, które niekoniecznie mają formalne wykształcenie artystyczne, ale tworzą intuicyjnie, pod wpływem własnych przeżyć, wspomnień, otoczenie. W przypadku Śląska — ta twórczość silnie związana jest z pracą w przemyśle (kopalnie), życiem codziennym, tradycją, religijnością, światem wyobraźni tego regionu. To jedna z nielicznych w Polsce stałych ekspozycji poświęconych plastyce nieprofesjonalnej, w której twórcy nieprofesjonalni mają trwałe miejsce w muzeum dużej klasy.

Jeśli chodzi o wystawy czasowe, to totalnie oszalałam na punkcie „Etnoalternatywa. Nowe spojrzenie na modę ludową” (do 25.01.2026). Ekspozycja bada współczesne interpretacje tradycyjnej mody ludowej, łącząc elementy folkloru z nowoczesnym designem. Mamma Mia, jakie te stroje są piękne! Mogłabym założyć wszystkie kreacje znajdujące się na tej wystawie 🙂 Inną, równie ciekawą wystawą czasową jest „Nie jesteś sama. Outsiderki w sztuce 2025 / You’re not alone. Women in Art 2025” (do 26.10.2025), która  poświęcona jest kobietom-artystkom, które działają poza głównym nurtem artystycznym, prezentując ich unikalne podejście do sztuki.

Szyb „Bartosz”

Maszynownia szybu Bartosz, wraz z zachowaną maszyną parową, stanowi jeden z najcenniejszych eksponatów w industrialnej kolekcji Muzeum Śląskiego. Szyb uruchomiono w 1823 roku, wtedy nosił nazwę „Beniamin”. Pełnił bardzo ważną rolę w kopalni węgla kamiennego, m.in. wydobywał węgiel, transportował górników i sprzęt, a także pomagał w wentylacji podziemnych korytarzy, co było niezbędne dla bezpieczeństwa pracy w kopalni — zapewniał dopływ świeżego powietrza i odprowadzanie szkodliwych gazów. Co ciekawe, to najdłużej działająca maszyna parowa w polskim górnictwie – przez ponad sto lat napędzała wyciąg aż do 1996 roku!

Wieża szybu „Warszawa”

Pochodzi z dawnej Kopalni Węgla Kamiennego „Katowice” i jest jedną z najlepiej zachowanych wież wyciągowych na Śląsku. Wieża ma około 40 metrów wysokości, co czyni ją doskonałym punktem widokowym. Jest  również ważnym elementem kompleksu Muzeum Śląskiego, łączącym historię górnictwa z nowoczesnym muzealnictwem. Wpisano ją do rejestru zabytków i podlega stałej konserwacji, by zachować ją dla przyszłych pokoleń. Ze szczytu wieży rozciąga się panorama Katowic, stanowiąca punkt widokowy dla odwiedzających, ale niestety w trakcie mojej wizyty, wieża była nieczynna, ze względu na rewitalizację 😦

Informacje praktyczne

• Adres: ul. Tadeusza Dobrowolskiego, Katowice
• Strona internetowa: Muzeum Śląskie w Katowicach 
• Godziny otwarcia: poniedziałek – nieczynne; wtorek – niedziela, godz. 10:00-18:00
• Cennik: 20 zł (normalny), 10 zł (ulgowy). Więcej info na stronie internetowej.
• Ostatnie wejście –  1 godzina przed zamknięciem.
• Muzeum jest przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami: windy, podjazdy, specjalne toalety.
• Na terenie muzeum znajduje się kawiarnia i restauracja oraz sklep z pamiątkami i wydawnictwami.

Za zaproszenie dziękuję:

Wszystkie zdjęcia umieszczone w tym poście są moją własnością, chyba że zaznaczyłam inaczej. Kopiowanie i używanie bez mojej zgody jest zabronione. Jeśli chcesz coś wykorzystać, zapytaj 🙂

Jeśli podobał Ci się mój wpis, albo czujesz się zainspirowana/y to zostaw komentarz lub lajka. Możesz także pomóc w rozwoju bloga niewielką wpłatą – symbolicznym kosztem kawy! To nie tylko wsparcie, ale i dodatkowa motywacja 🙂