Wzgórze Wawelskie jest tym dla Krakowa, czym Akropol dla starożytnych Aten lub Wzgórze Kapitolińskie dla Rzymu. Na Wzgórzu, na którym mieści się Zamek Królewski i Katedra, przez wieki było centrum władzy świeckiej i duchownej w Polsce. To jedno z najważniejszych miejsc w polskiej historii, kulturze i sztuce. Skaliste wzniesienie górujące nad zakolem Wisły już od wczesnego średniowiecza stanowiło siedzibę władzy świeckiej i duchownej, a badania archeologiczne dowodzą obecności człowieka na tym obszarze od epoki paleolitu.

Wzgórze Wawelskie ma wysokość 238 m. n.p.m. Przed laty otoczone było licznymi rozlewiskami i bagnami. Zamek wybudowany na nim obrali sobie na rezydencję pierwsi królowie polscy: Bolesław Chrobry i Mieszko II. Od tego czasu Wawel stał się siedzibą królów, aż do przeniesienia stolicy do Warszawy w 1596 roku Obecne mury otaczające Wawel wzniesione zostały po wyburzeniu w XIX wieku średniowiecznych fortyfikacji obronnych. Na Wawel można dojść Drogą Królewską wiodącą przez Kraków od Barbakanu, ulicą Floriańską, przez Rynek Główny i Grodzką. Do Wawelu prowadzą także alejki Plant, okalających Stare Miasto.

Wawel wraz ze Starym Miastem, Kazimierzem i Stradomiem został wpisany w 1978 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 1994 roku, razem ze Starym Miastem, Kazimierzem, Podgórzem, Nowym Światem i Piaskiem, został uznany za pomnik historii.

Krótko o historii Wawelu

Mieszko I, pierwszy historyczny władca i twórca polskiej państwowości, który panował w latach 960-992, obrał Wawel za jedną ze swych siedzib. Przyjęcie religii chrześcijańskiej wprowadziło Polskę w krąg kultury zachodniej. W roku 1000 ustanowiono w Krakowie biskupstwo, a niedługo po tym wzniesiono na Wawelu pierwszy kościół katedralny. Złoty wiek i rozkwit Wawelu przypadał na XIV-XVi wiek, za czasów panowania ostatnich Piastów i Jagiellonów. Pod rządami królów: Aleksandra (pan. 1501-1506), Zygmunta I (pan. 1506-1548) i Zygmunta Augusta (1548-1572) przekształcono zbyt ciasny już, gotycki zamek w renesansową siedzibę należącą do najwspanialszych w środkowej Europie. Był to czas niezwykłego rozwoju sztuki nauk humanistycznych. Po przeniesieniu się króla Zygmunta III Wazy (pan. 1587-1632) wraz z dworem do Warszawy w latach 1609-1611, Zamek Wawelski niestety stracił na swym dotychczasowym znaczeniu. Pozostał także jedną z królewskich rezydencji, a w katedrze nadal odbywały się koronacje i pogrzeby polskich monarchów.

Zamek był wielokrotnie niszczony i grabiony w czasie działań wojennych, między innymi podczas potopu szwedzkiego. W roku 1796 przejęty przez Austriaków po ostatnim zaborze, został zmieniony w koszary armii austriackiej.

Z początkiem XX stulecia podjęto monumentalny program odnowy królewskiej siedziby, zmierzający do przywrócenia jej dawnej świetności, a po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przekształcono ją w muzeum. W czasie II wojny światowej na Wawelu miały swą siedzibę okupacyjne władze Generalnego Gubernatorstwa, gdzie rezydował Hans Frank. Po wyzwoleniu niemal natychmiast odtworzono muzeum.

O Muzeum

Zamek Królewski na Wawelu wraz ze wzgórzem to jedno z miejsc o największym znaczeniu historycznym i kulturalnym w Polsce. Wielowiekowa siedziba królów i symbol polskiej państwowości, w roku 1930 Zamek stał się także jednym z najważniejszych muzeów w kraju, w którym przechowywane są cenne obrazy, grafiki, rzeźby, tkaniny, wyroby złotnicze, militaria, porcelana i meble. Zbiory Zamku są prezentowane na kilku stałych ekspozycjach, przybliżających wygląd królewskiej rezydencji w wiekach XVI i XVII. Każdą z wystaw zwiedza się odrębnie.

Reprezentacyjne Komnaty Królewskie

Nawiązują swym wyglądem do wnętrz rezydencji monarszej z wieku XVI i początku XVII. Do ich wyposażenia należą arrasy ze słynnej kolekcji króla Zygmunta Augusta, portrety królów, obrazy mistrzów włoskich i holenderskich z wieków XV do XVII czy renesansowe meble włoskie. Uwagę przykuwają barwne późnobarokowe piece pochodzące z pałacu Wiśniowieckich w Wiśniowcu na Wołyniu oraz obicia z początku XVII wieku pozyskane z pałacu Wettinówy w Moritzburgu.

W wawelskich wnętrzach zachowały się liczne elementy dekoracji architektonicznej: obramienia okienne, portale gotycko-renesansowe, renesansowe i barokowe kominki, a także stropy belkowe. Wnętrza obejmują dwie wielkie sale: Poselską z rzeźbionymi głowami umieszczonymi w kasetonach na stropie oraz Senatorską – najobszerniejszą z z zamkowych komnat, przeznaczoną do obrad senatu oraz wielkich uroczystości i bali. Aktualnie Szczerbiec – miecz koronacyjny królów Polski, obecnie znajduje się w Reprezentacyjnych Komnatach Królewskich (w Sali Senatorskiej), a nie w Zbrojowni.

Prywatne Apartamenty Królewskie

Komnaty służyły niegdyś monarchom, świcie dworskiej oraz gościom podejmowanym przez króla. Do ich renesansowego wyposażenia należą obrazy włoskie z kolekcji Lanckorońskich i flamandzkie arrasy z kolekcji Zygmunta Augusta. Gotycka wieża zwana Kurzą Stopką, kryje dwa kameralne pomieszczenia przekształcone w dobie renesansu i ponownie w epoce Wazów, o czym świadczą portale i kominek z wazowskim herbem.

W okresie międzywojennym Wawel pełnił rolę rezydencji głowy państwa. Na pierwszym piętrze urządzono wówczas – zachowany do dziś – prywatny apartament prezydenta Ignacego Mościckiego. W dwóch salach o klasycystycznym wystroju wnętrza prezentowane są portrety polskich osobistości z okresu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Skarbiec Koronny i Zbrojownia

Wystawa zajmuje gotyckie i renesansowe pomieszczenia północno-wschodniego narożnika Zamku, gdzie od wieku XIV przechowywano polskie insygnia koronacyjne i klejnoty Rzeczpospolitej. Tu wyeksponowano przedmioty ocalone z pierwotnego skarbca, w tym miecz koronacyjny – Szczerbiec (aktualnie w Sali Senatorskiej na Zamku), pamiątki po polskich monarchach, dzieła złotnictwa polskiego i zachodnioeuropejskiego.

Skarbiec Koronny, pomnażany przez dary dyplomatyczne oraz zapisy władców, nie był ogólnodostępny. Pojedyncze kosztowności wyjmowano jedynie przy wyjątkowych okazjach, przede wszystkim związanych z koronacjami. Co najmniej od 1475 roku systematycznie spisywano zawartość Skarbca. Pierwszy publiczny pokaz insygniów odbył się dopiero w 1792 roku. Trzy lata później Prusacy włamali się do Skarbca, rabując jego zawartość. Ostatecznego zniszczenia insygniów koronnych dokonano w roku 1809. W Zbrojowni eksponowane są różne rodzaje broni i oporządzenia wojskowego, pochodzącego z okresu średniowiecza po wiek XVIII.

Wawel Zaginiony

Rezerwat archeologiczno-architektoniczny i lapidarium. To wyjątkowa wystawa, łącząca różne typy ekspozycji muzealnej, obejmuje rotundę ŚŚ. Feliksa i Adaukta z wieków X/XI, pozostałości stajni i wozowni z wieków XVI/XVII oraz relikty renesansowych kuchni królewskich.

W obrębie rezerwatu, poza zabytkami architektury z różnych okresów zabudowy wzgórza, pokazano obiekty pochodzące z badań archeologicznych oraz modele budowli. W jednej z sal można podziwiać bogatą kolekcję renesansowych kafli. Historię wzgórza wawelskiego z okresu średniowiecza przybliża prezentacja multimedialna.

Lapidarium to zbiór kamiennych rzeź i detali architektonicznych, pozyskanych w trakcie prac konserwatorskich i badań archeologicznych prowadzanych na terenie wzgórza niemal od stulecia, ilustrujący przekształcenia historycznych budowli Wawelu. W kolejnych salach zgromadzono: detale architektoniczne z dziedzińcem arkadowym, fragmenty kamieniarki pochodzące z wystroju pałacu królewskiego oraz detale odnalezione w czasie prac archeologicznych na dolnym tarasie ogrodów królewskich, a także zabytki związane z katedrą wawelską. Dużą atrakcją jest ekspozycja gipsowych odlewów dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej.

Co jeszcze na Wawelu?

Królewska Katedra na Wawelu

Katedra Wawelska, czyli Bazylika Archikatedralna świętego Stanisława Biskupa Męczennika i Świętego Wacława na Wawelu, to dla nas Polaków miejsce szczególne, które stanowi świadectwo historii Narodu Polskiego oraz źródło refleksji religijnej. Jej historia sięga początków państwowości polskiej. Niezwykła wartość historyczna, artystyczna i patriotyczna Katedry Wawelskiej sprawia, że jest ona uznawana za najcenniejszy obiekt sakralny w Polsce. Trudno się z tym nie zgodzić, gdyż wizyta w tym miejscu i wprawia w zachwyt, nawet dla takich osób jak ja, które nie przepadają za miejscami sakralnymi.

Pierwszy kościół katedralny na Wzgórzu Wawelskim wzniesiony został po ustanowieniu biskupstwa krakowskiego na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku. Drugą Katedrę Wawelską, której konsekracja odbyła się w 1142 roku, łączy się z panowaniem księcia Władysława Hermana, dlatego określa się ją mianem Hermanowskiej. Spłonęła ona w 1305 roku, a jej pozostałością jest zachowana do dnia dzisiejszego krypta św. Leonarda. Wkrótce potem biskup krakowski Nanker rozpoczął wznoszenie trzeciej Katedry Wawelskiej. Zachowaną do dnia dzisiejszego budowlę, wznoszono etapami od 1320 roku. Konsekracji świątyni dokonano 28 marca 1364 roku.

Katedra Wawelska to nie tylko zabytek sztuki wypełniony dziełami wybitnych architektów, malarzy i mistrzów rzemiosła artystycznego, ale również czynny kościół, w którym odbywają się nabożeństwa. Najważniejszym miejsce Katedry jest prezbiterium, w którym znajduje się Ołtarz Główny. Przez 400 lat pełnił on funkcje ołtarza koronacyjnego królów polskich – począwszy od Władysława Łokietka koronowali się tutaj wszyscy polscy królowie, z wyjątkiem Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Katedra Wawelska to również pochówku polskich monarchów i wielkich osobistości. Począwszy od Kazimierza Jagiellończyka ustalił się zwyczaj grzebania władców w osobnych kaplicach dobudowanych do Katedry. Tak powstała Kaplica Świętokrzyska, bogato zdobiona dekoracją malarską oraz niesamowitym nagrobkiem wyrzeźbionym przez Wita Stwosza, uznawanym za arcydzieło sztuki późnogotyckiej. Pośród licznych kaplic, na szczególną uwagę zasługuje również kaplica ufundowana przez Zygmunta I Starego, zwana Zygmuntowską. Zaprojektowana przez włoskiego mistrza Bartolomeo Berrecci i wykonana została przez rzeźbiarzy włoskich, która stanowi prawdziwą perłę renesansu Europy Środkowej. W podziemnych kryptach katedralnych znajdują się trumny i sarkofagi królewskie to prawdziwe arcydzieła sztuki odlewniczej np. sarkofagi Zygmunta Augusta, Stefana Batorego i Zygmunta III oraz miedziane trumny Władysława IV oraz jego żony Cecylii. W podziemiach Katedry Wawelskiej spoczęli także polscy bohaterowie narodowi: Książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Józef Piłsudski, Władysław Sikorski oraz wybitni poeci wspierający Polaków w trudnych czasach – Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. W krypcie upamiętniono poetę Cypriana Kamila Norwida oraz pianistę i kompozytora Fryderyka Chopina. W Skarbcu Katedralnym zgromadzone są bezcenne pamiątki narodowe: naczynia i szaty liturgiczne fundowane przez królów, biskupów i możnowładców oraz królewskie insygnia grobowe.

 

Dzwon Zygmunt

Katedra od czasu swojego powstania rozbrzmiewa dźwiękiem dzwonów. Na dwóch wieżach-dzwonnicach jest ich obecnie osiem. Pięć większych dzwonów z najsłynniejszym Zygmuntem umieszczono na Wieży Zygmuntowskiej, natomiast trzy mniejsze umieszczono na Wieży Srebrnych Dzwonów. Szczególnym uroczystościom w Katedrze Wawelskiej towarzyszy dźwięk ważącego ponad 12 ton Dzwonu zwanego Zygmuntem, który został ufundowany w 1521 roku przez króla Zygmunta I Starego.

Baszta Sandomierska

Jedna z trzech zachowanych wawelskich baszt obronnych. Wzniesiona około 1460 roku za panowania króla Kazimierza Jagiellończyka. Służyła do wzmocnienia obrony rezydencji królewskiej od strony południowej, najbardziej narażonej na nieprzyjacielski atak. Pełniła także funkcje mieszkalne – zarówno jako kwatera straży, jak i więzienie dla osób o wyższym statusie społecznym. Z najwyższej kondygnacji można podziwiać zewnętrzny dziedziniec Zamku, a także panoramę Krakowa i okolic.

Smocza Jama

To jaskinia sprzed 12 milionów lat, usytuowana w zachodnim zboczu Wzgórza. Związana jest z legendą o smoku i księciu Kraku, założyciela Krakowa. Długość pieczary wynosi 270 m., a trasa dostępna do zwiedzania to 81 m. Wychodząc z Jamy, znajdziemy się na wiślanym bulwarze pod rzeźbą Smoka Wawelskiego, który jest symbolem miasta.

Słynna jest legenda o smoku wawelskim, według której pod wawelskim wzgórzem żył straszny smok pożerający ludzi. Jeden dzielny szewczyk Skuba pragnął zlikwidować straszydło i wymyślił niecny plan. Zabił barana, wypchał go smolą i siarką, a na koniec podrzucił smokowi. Gad po zjedzeniu „smakołyku” miał pragnienie nie do ugaszenia. Zaczął pić wodę z Wisły do momentu, aż pękł. Wielka była radość krakowian, a ze skóry zabitego smoka szewczyk wykroił wiele par butów, które do dzisiaj podobno można kupić w Sukiennicach. Smok stał się ikoną Krakowa i wawelskiego wzgórza, a jego rzeźba stoi u podnóża Wawelu i co jakiś czas zionie ogniem.

Kilka ciekawostek o Wawelu

• Słowo Wawel pochodzić może od słów „wąwał” lub „wąwel”, co odnosić się może do geologicznej budowy skał wzgórza lub do oznaczenia „wyniosłości pośród mokradeł”.
• Koronowanie królów w Katedrze Wawelskiej było powodem odebrania stołeczności Gnieznu. Kraków stał się stolicą Polski i pełnił tę funkcję w latach od 1320 do 1609 (data symboliczna). Kiedy tron polski objął Zygmunt III Waza, który jednocześnie był królem Szwecji, Kraków był dla niego zbyt odległym miastem. Zaczął on interesować się Warszawą, a jego decyzję o przeniesieniu stolicy przyspieszył pożar Wawelu. W maju 1609 roku cały dwór przeniósł się do Warszawy i tam na stałe ulokował się ośrodek władzy Rzeczypospolitej, który pełni tę rolę do dnia dzisiejszego.
• Dzwon Zygmunt jest największym dzwonem w Polsce – waży ponad 12 ton. Do jego uruchomienia potrzeba grupę 8-12 osób – są to dzwonnicy, którzy należą do Bractwa Dzwonników Wawelskich. Zgodnie z tradycją zapoczątkowaną przez Zygmunta Starego, dzwonnicy po każdym dzwonieniu otrzymują zapłatę od proboszcza katedry wawelskiej, który jest ich przełożonym.
• Pod koniec XIX wieku w kryptach katedry Wawelskiej przygotowano miejsce dla Adama Mickiewicza, który zmarł na emigracji i pochowany został na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency niedaleko Paryża. O przeniesienie szczątków Mickiewicza starano się w Polsce blisko 30 lat. Kondukt pogrzebowy, który przeszedł krakowskimi ulicami zgromadził ogromne tłumy ludzi, chcących oddać hołd wielkiemu poecie.
• Jednym z głównych elementów kaplicy wawelskiej jest nagrobek króla Kazimierza. Prawie 500 lat po jego śmierci, w 1973 roku zdecydowano się na otwarcie jego grobu i przebadanie szczątków. Pomysł ten nie spodobał się wielu badaczom, jednak wstępne badania wykluczyły jakiekolwiek ryzyko z tym związane. Okazało się jednak, że dopływ tlenu doprowadził do rozwoju uśpionych przez setki lat bakterii i grzybów. W ciągu 10 kolejnych lat zmarło aż 15 naukowców zaangażowanych w badania. Wkrótce zaczęły się pojawiać doniesienia, o klątwie Jagiellończyka – porównywano ją do klątwy Tutanchamona – po otwarciu trumny egipskiego faraona z 58 osób obecnych przy otwarciu jego grobu, osiem zmarło w ciągu 12 następnych lat.
• Jedna z legend głosi, że na Wawelu znajduje się starożytny kamień, posiadający właściwości czakramu. Zwolennicy legendy o tajemniczym kamieniu, będącym źródłem niezwykłej energii twierdzą, że znajduje się on w XI-wiecznym kościele św. Gereona, którego pozostałości kryją się pod zachodnim skrzydłem zamku. Wawelski czakram miał być jednym z 7 magicznych kamieni rozrzuconych na 7 stron świata przez hinduskiego boga – Sziwę. Pozostałe znajdują się w Delhi, Mekce, Jerozolimie, Rzymie, Velehradzie, oraz w Delfach.

Informacje praktyczne o Zamku Królewskim

• Adres: Wawel 5, Kraków
• Strona www: https://wawel.krakow.pl/
• Godziny otwarcia: wtorek-niedziela, godz. 9:30-17:00
• Cennik biletów: Reprezentacyjne Komnaty Królewskie (normalny 30 zł, ulgowy 20 zł), Wawel Zaginiony (normalny 15 zł, ulgowy 10 zł), Sztuka Wschodu. Namioty tureckie (normalny 20 zł, ulgowy 15 zł)
• Obsługa ruchu turystycznego Zamku odbywa się w Centrum Promocji i Informacji. W budynku znajdują się: informacja turystyczna, kasy biletowe, biuro rezerwacji zwiedzania i usług przewodnickich, toalety, kawiarnia, sklep z pamiątkami i punkt audioprzewodników.
• Wydawanie biletów: kasy numer 1–3 w Centrum Promocji i Informacji, kasa numer 4 przy Bramie Herbowej – czynna w miesiącach IV-X, online- bilety w systemie online są udostępniane z jednotygodniowym wyprzedzeniem, można je także zakupić w dniu zwiedzania.
• Większość ekspozycji ma określoną godzinę wejścia – jest ona podana na bilecie –należy jej przestrzegać.  Obowiązują dzienne limity wejść. Bilet jest ważny w dniu zwiedzania.
• Ze względu na zmiany zachodzące w przestrzeniach Zamku część wystaw bywa czasowo wyłączana z możliwości zwiedzania, a niektóre obiekty są prezentowane w innych niż dotychczas salach.

Informacje praktyczne o Katedrze Wawelskiej

• Adres: Wawel 3, Kraków
• Strona www: http://www.katedra-wawelska.pl/
• Godziny otwarcia: Katedra, Dzwon Zygmunta, Groby Królewskie i Krypta – poniedziałek-sobota godz: 9:00-16:00, niedziela godz. 12:30-16:00
• Cennik biletów: 22 zł (dla wszystkich), 34 zł z audioguidem (dla wszystkich)

Wszystkie zdjęcia umieszczone w tym poście są moją własnością, chyba że zaznaczono inaczej. Kopiowanie i używanie bez mojej zgody jest zabronione.

Za zaproszenie dziękuję: