Powiadają, że pod latarnią jest najciemniej. Że nie dostrzegamy tego, co mamy pod nosem. Że wszędzie lepiej, gdzie nas nie ma. Że trawa u sąsiada jest bardziej zielona. Itp., itd. Całkowicie się z tym zgadzam. Przez ponad 19 lat mieszkałam w Ostrowcu Świętokrzyskim, gdzie – jak się okazuje – kryje się prawdziwy skarb. Wtedy go nie doceniałam i w czasach szkolnych jeździłam tam bez zbytniego entuzjazmu. Mowa o Krzemionkach Opatowskich, które w 2019 roku zostały wpisane na listę UNESCO jako pierwszy obiekt w tej części Polski. Swoją drogą nie mam pojęcia, dlaczego nazywają się Opatowskie, skoro sam Opatów znajduje się zupełnie gdzie indziej. Krzemionki umiejscowione są 5 km na północny wschód od mojego rodzinnego Ostrowca Św. i stanowią nie lada atrakcję regionu.

Pamiętam, że jako kilkuletnia dziewczynka, na bagażniku rozklekotanego roweru mojego taty często tam zaglądaliśmy. Wtedy bałam się wchodzić do tych przerażających i ciemnych podziemi. Potem, kiedy w podstawówce stałam się „poważną” pannicą, nudziłam się jak mops, gdy wraz z całą klasą obowiązkowo musieliśmy słuchać nudnawych opowieści przewodnika. Uważałam wtedy, że przecież nic ciekawego tam nie ma i z całą pewnością nic nowego nie wyniosę z tej wyprawy. Co więcej, to był obciach, że musieliśmy tam znowu jechać, podczas gdy inne dzieciaki wybierały się na wycieczkę np. do „światowej” Warszawy…. Prawie 20 (!) lat później przybyłam tam ponownie. Tym razem z innym nastawieniem, innym spojrzeniem na świat, ale z ciekawością tej małej dziewczynki sprzed lat. Teraz docierają tutaj nie tylko Polacy, ale też zagraniczne grupy turystów i trzeba z wyprzedzeniem rezerwować bilety. A wszystko za sprawą tego, że Krzemionki od 2019 roku widnieją na liście światowego dziedzictwa UNESCO.

Krzemionki Opatowskie – nowy skarb na liście UNESCO

Krótko o historii Krzemionek

Kopalnie krzemienia pasiastego, eksploatowane w latach ok. 3900–1600 p.n.e., są jednymi z najważniejszych w Europie. W neolicie minerał ten wydobywany był przez ludność kultury pucharów lejkowatych i kultury amfor kulistych, a w epoce brązu – kultury mierzanowickiej. Część wydobytego krzemienia była przetwarzana w okolicznych osadach i rozprowadzana na odległość nawet 660 km.

Kopalnie krzemienia na terenie dzisiejszego rezerwatu zostały odkryte w 1922 roku przez geologa Jana Samsonowicza. W obiekcie występują cztery rodzaje kopalń: jamowe, niszowe, filarowo-komorowe oraz komorowe. Zlokalizowano przeszło 2700 szybów połączonych siecią rozchodzących się promieniście chodników. Przeciętna głębokość szybu wynosi 5–6 m, maksymalna 9 m. Maksymalna średnica 4–5 m. Szerokość chodników dochodzi do 0,7, a wysokość waha się w granicach 0,6–1,2 m. W chodnikach odnaleziono pozostawione filary i ślady stemplowania. Na powierzchni odkryto pozostałości pracowni, w której obrabiano wydobyty krzemień. Na ścianach chodników zachowały się nieliczne rysunki wykonane węglem drzewnym.

Krzemień był dla ludzi żyjących w epoce neolitu kamieniem niezwykle przydatnym. Jednocześnie jest twardy, ale z drugiej dający się łatwo łupać, miał ostre krawędzie, dzięki czemu używany był do cięcia. Wytwarzano z niego siekiery, a z kamiennych wiórów – noże czy sierpy. Przydatność takich przedmiotów dla człowieka pradziejowego była ogromna, nic więc dziwnego, że zapotrzebowanie na krzemień stale rosło, wpływając zarówno na rozwój górnictwa, jak i metod obróbki kamienia. W Krzemionkach Opatowskich narzędzia z krzemienia prawdopodobnie były produkowane wręcz na masową skalę, a wykonywano je z wydobywanego tu charakterystycznego krzemienia pasiastego.

Muzeum

Pierwszym etapem zwiedzania jest nowo otwarty budynek muzeum, jeszcze pachnący świeżością 🙂 Jak dla mnie to nic specjalnego w nim nie ma, chociaż jest ono bardzo nowoczesne, z wieloma multimedialnymi eksponatami. Co możemy tam podziwiać? Głównie znajdują się tam rekonstrukcje z życia codziennego ludzi żyjących w prehistorycznych czasach, jak np. pogrzeb czy zbieranie plonów. Dodatkowo możemy przypatrzeć się z bliska krzemieniom oraz naczyniom.

Podziemna trasa turystyczna

Trasa turystyczna w Krzemionkach liczy ok. 1,5 km długości. W trakcie wędrówki można podziwiać oryginalne wyrobiska neolitycznych kopalń, hałdy górnicze oraz zagłębienia poszybowe, które składają się na wyjątkowy krajobraz przemysłowy sprzed 5000 lat. Zdecydowanie najciekawszą częścią są podziemia i skrywające się tam skarby.

Historia trasy podziemnej w Krzemionkach zaczyna się wraz z końcem lat 50-tych, kiedy to turyści zaczęli zwiedzać częściowo odgruzowane podziemia kopalń w rejonie szybów 1, 2 i 3. Badania archeologiczne prowadzone na przełomie lat 70-tych i 80-tych umożliwiły wykonanie pierwszego odcinka trasy w strefie wspomnianych szybów (tzw. trasa turystyczna nr 1 otwarta w 1985 roku). Kilka lat później zakończono drążenie galerii turystycznej wokół wspaniale zachowanej kopalni komorowej nr 7/610 (tzw. trasa turystyczna nr 2). Ostatnim etapem prac było wykonanie w latach 2001-2004 tunelu łączącego trasy nr 1 i 2. Część najnowszego odcinka przebiega przez wyrobiska neolitycznych kopalń komorowych i filarowych, część zaś została wydrążona w litej skale wapiennej, gdzie można podziwiać naturalną ławicę krzemienionośną, czyli krzemienie wystające ze ścian tuneli.

Obecna trasa podziemna liczy prawie 500 m długości, a w najgłębszym miejscu osiąga 11,5 m. Umożliwia obejrzenie zarówno świetnie zachowanych wyrobisk pradawnych kopalń krzemienia pasiastego, jak i zapoznanie się z geologią regionu. Warto wiedzieć, że podziemna trasa turystyczna w Krzemionkach to jedyny tego typu obiekt na świecie, który jest dostępny dla szerszej publiczności.

Wędrując po podziemiach warto dobrze się rozglądać, bo znajduje się tam pewien tajemniczy symbol – prehistoryczny rysunek wykuty w skale. Rysunek liczy 5 tysięcy lat i jest całkiem dobrze widoczny na trasie zwiedzania. Ten nietypowy symbol został  wykorzystany jako logo muzeum.

Osada prehistoryczna

Pradziejowa osada, a raczej jej rekonstrukcja, powstała w 1991 roku i stanowi kolejną atrakcję wchodząca w skład kompleksu na Krzemionkach. Zajmuje ona powierzchnię około 1,5 ha. Chociaż nie jest wiernym odwzorowaniem żadnego ze znanych stanowisk archeologicznych, oglądając ją możemy puścić wodze fantazji i wyobrazić sobie sobie jak ludzie epoki kamienia i wczesnej epoki brązu organizowali swoje życie codzienne i przestrzeń, którą zamieszkiwali.

Wioska składa się z rekonstrukcji 4 domów mieszkalnych zbudowanych na podstawie dokumentacji z badań archeologicznych w Dobroniu, Sicinach i Brzeziu. Osada otoczona jest palisadą i rowem obronnym, podobnie jak niektóre inne znane osady neolityczne. Po zachodniej stronie zlokalizowana jest rekonstrukcja grobowca megalitycznego z Broniszowic. Stanowi ona zaczątek realizowanego od kilku lat kolejnego sektora rekonstrukcji – cmentarzyska. Ma on prezentować wierzenia i obrządek pogrzebowy ludności zamieszkującej ziemie polskie 5500 – 4000 lat temu. Obok chat zorganizowane są stanowiska, na których odbywają się lekcje muzealne dla dzieci i młodzieży. Poza tym trzeba być czujnym, bo po wiosce żwawo biegają owce, które tylko czyhają, by skubnąć coś z muzealnego „eksponatu” w postaci zboża, które ma przy sobie przewodnik.

Krzemionki Opatowskie jako ważne dziedzictwo kulturowe – dlaczego koniecznie trzeba się tam wybrać?

Krzemionki Opatowskie zachowały się w bardzo dobrym stanie – wyglądają, jakby prehistoryczni ludzie opuścili je dosłownie przed chwilą. Idealnie zachowała się kopalniana architektura, w szybach znajdywano porzucone narzędzia, a na ścianach oryginalne malowidła. Miejsce to jest unikatowe na skalę światową – badanie kopalń w Krzemionkach w ogromnym stopniu przyczyniło się do poznania rozwoju cywilizacji sprzed pięciu tysięcy lat, sposobu pracy i trybu życia ówczesnych ludzi. Wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jest ostatecznym potwierdzeniem walorów tego miejsca, ale jednocześnie podniósł jego prestiż. Każdego dnia przyjeżdżają tam tłumy turystów, a bez wcześniejszego zapisu telefonicznego lub mailowego na konkretny dzień i godzinę nie ma szansy, żeby tak po prostu przyjechać, kupić bilet w kasie i od razu pójść zwiedzać.

Informacje praktyczne

• Adres: Sudół 135 a, Ostrowiec Świętokrzyski
• Strona www: http: //krzemionki.pl
• Cennik biletów: normalny 30 zł, ulgowy 20 zł, rodzinny 70 zł (2+1) lub 80 zł (2+2).
• UWAGA! Przed przyjazdem wymagana jest wcześniejsza rezerwacja telefoniczna: tel. 41 260 55 50 / kom. 669 970 499 lub rezerwacja mailowa: rezerwacje@krzemionki.info. Bez niej nie ma szans na wejście na teren obiektu „od ręki”. Tylko wcześniejsza rezerwacja telefoniczna lub mailowa gwarantuje możliwość zwiedzania w wybranym dniu o wybranej godzinie!
• W cenie biletu zawarta jest opłata za przewodnika. Zwiedzanie odbywa się tylko i wyłącznie z przewodnikiem.
• Godziny otwarcia:
  * styczeń – marzec, listopad – grudzień: poniedziałek 10.00 – 16.00, wtorek – nieczynne, środa-niedziela 8.00 – 16.00. Tury zwiedzania odbywają się co 30 minut, a ostatnia jest o godz. 14:00.
  * kwiecień i październik: poniedziałek 10.00 – 16.00, wtorek – nieczynne, środa – niedziela 9.00 – 17.00. Tury zwiedzania odbywają się co 30 minut, a ostatnia jest o godz. 16:00.
  * maj – wrzesień: poniedziałek 10.00 – 16.00, wtorek – nieczynne, środa – niedziela 9.00 – 18.00. Tury zwiedzania odbywają się co 30 minut, a ostatnia jest o godz. 16:00.
• W podziemiach panuje stała niska temperatura, około 7-9 stopni Celsjusza, więc warto zabrać coś cieplejszego do ubrania. Warto też założyć wygodne obuwie, bo duża część trasy turystycznej jest poprowadzona na powierzchni, przez las.
• Zwiedzanie obejmuje wystawę stałą w budynku muzeum, trasę turystyczną z podziemiami oraz zrekonstruowaną osadę neolityczną. Całość trwa ok. 2 godziny.
• Jak dojechać transportem publicznym? Muzeum Archeologiczne i Rezerwat „Krzemionki” znajduje się 8 km na północny-wschód od Ostrowca Świętokrzyskiego tuż przy drodze wojewódzkiej nr 754, między wsiami Sudół i Magonie w kierunku Bałtowa. Dojazd z Ostrowca Świętokrzyskiego jest możliwy busem TransKatrina (linia nr 110, rozkład jazdy tutaj) oraz autobusem PKS Ostrowiec (rozkład jazdy na stronie e-podróżnik.pl).
• Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki posiada udogodnienia dla osób z niepełnosprawnościami.
• Muzeum jest organizatorem Krzemieniowskich Spotkań z Epoką Kamienia – głównego wydarzenia naukowo-edukacyjnego, które corocznie odbywa się na terenie osady. Obiekt w swojej ofercie edukacyjnej posiada również lekcje i warsztaty o tematyce przyrodniczej i archeologicznej.

Wszystkie zdjęcia umieszczone w tym poście są moją własnością, chyba że zaznaczono inaczej. Kopiowanie i używanie bez mojej zgody jest zabronione.